Η Έφιππη Τοξοβολία είναι η τέχνη του να τοξεύεις από ένα άλογο που κινείται, κυρίως σε καλπασμό, ενώ εφιπποτοξότης αποκαλείται ο ιππέας που οπλισμένος με τόξο είναι ικανός να πολεμά και στη διάρκεια του καλπασμού.
Η έφιππη τοξοβολία εμφανίστηκε την εποχή του σιδήρου, πριν περίπου 3500 χρόνια και παραμένει η ίδια. Το σύνολο του αλόγου και του οπλισμένου ιππέα, ήταν η ιδέα του “πυρ και κίνηση” που στις μέρες μας υλοποιεί το άρμα μάχης.
Σε όλες τις εποχές υπάρχουν ευρήματα που πιστοποιούν την ύπαρξη της έφιππης τοξοβολίας΄, από τους Ασσύριους, τους Ευρωπαίους νομάδες, τους Σκύθες, τους Ινδούς, τους Μογγόλους, τους Ούννους, κατά τον Μεσαίωνα, στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά και στην Ανατολική Ασία.
Στην Ανατολική Ασία τιμήθηκε και εξασκήθηκε ιδιαιτέρως από τους Ιάπωνες Σαμουράι, οι οποίοι την αποκαλούν “Yabusame”.
Αναπτύχθηκε επίσης από τους κατοίκους της Βορείου και της Νοτίου Αμερικής, με τους ιθαγενείς Comanche να είναι ιδιαίτερα ικανοί.
Οι ιθαγενείς των μεγάλων βοσκοτόπων της Βορείου Αμερικής, ανέπτυξαν την Έφιππη Τοξοβολία για κυνήγι και για πόλεμο. Το κυνήγι βουβάλων στην Βόρεια Αμερική, η κυνηγετική έφιππη τοξοβολία, ήταν ιδιαίτερα συνηθισμένη.
Ιστορικά, υπήρξαν κάποιες παραλλαγές στην πολεμική εκδοχή της έφιππης τοξοβολίας.
Η πρώτη παραλλαγή ανήκε στο ελαφρύ ιππικό των Σκυθών, των Ούννων, των Πάρθων, των Comanche κ.α.
Η δεύτερη παραλλαγή ήταν το βαρύ ιππικό, όπως το είχαν οι Βυζαντινοί Καβαλλάριοι και οι Ιάπωνες Σαμουράι.
Κάποια έθνη το μεσαίωνα, όπως οι Μογγόλοι και οι Ούγγροι, είχαν και των δύο τύπων ιππικό.
Στη μάχη, το ελαφρύ ιππικό τοξοτών ήταν περισσότερο για αψιμαχίες. Κινούταν γρήγορα, αποφεύγοντας τη μάχη σώμα με σώμα, και σαν σκοπό είχαν να καταφέρουν πλήγμα στα μετόπισθεν του εχθρού. Η τακτική των Παρθίων εφιπποτοξοτών ήταν να οπισθοχωρούν ενώ τόξευαν προς τον εχθρό γυρίζοντας τον κορμό τους προς τα πίσω. Από αυτό το γεγονός προήλθε και η παρθία στάση στην τοξοβολία. Αυτή η συνεχής όχληση των εφιπποτοξοτών, προκαλούσε στον εχθρό απώλειες, καταρράκωση του ηθικού και διάσπαση του σχηματισμού. Κάθε απόπειρα επίθεσης στους εφιπποτοξότες θα καθυστερούσε επίσης όλο το στράτευμα.
Οι εφιπποτοξότες βαρέως τύπου, μάχονταν ως πειθαρχημένη μονάδα. Αντί να παρενοχλούν απλώς, έριχναν 5-6 βέλη, αποδυνάμωναν τον εχθρό και έπειτα του επιτίθονταν. Εκτός από το τόξο είχαν και λόγχες και σπαθιά.
Aπό τον 16ο αιώνα μ.Χ. η έφιππη τοξοβολία σταδιακά εξαφανιζόταν. Ο λόγος ήταν η ανάπτυξη των πυροβόλων όπλων. Μέχρι τον 17ο αιώνα, η χρήση του τόξου είχε αντικατασταθεί από το πιστόλι.
Η αναβίωση
Η Έφιππη Τοξοβολία, αναβίωσε στη Μογγολία, μετά την ανεξαρτησία της το 1921 και από τότε εξασκείται σε διάφορα φεστιβάλ, ειδικά στο Naadam. Παρόλο που η Μογγολία ήταν παραδοσιακά, μια χώρα με μεγάλη ιστορία στην έφιππη τοξοβολία, η τέχνη αυτή δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη. Τα τελευταία πέντε χρόνια μόνο, με την ίδρυση της Μογγολικής Ομοσπονδίας Έφιππης Τοξοβολίας, διακρίνεται μια διάθεση αναβίωσης αυτής της τέχνης.
Η Έφιππη Τοξοβολία, επίσης, έχει αναβιώσει και από τον σπουδαίο Ούγγρο Kassai Lajos, αλλά και άλλους ομοεθνείς του. Η “Ευρωπαϊκή” Έφιππη Τοξοβολία σαν σπόρ αλλά και σαν ιππική ικανότητα, στηρίζεται στο Ούγγρικο σύστημα.
Ουγγρική Τεχνική
Οι Σκύθες, οι Μογγόλοι και οι Οθωμανοί, χρησιμοποιούσαν ένα δαχτυλίδι στον αντίχειρα και απελευθέρωναν το βέλος από την “εσωτερική” πλευρά του. Για παράδειγμα, ένας δεξιόχειρας, κρατά το τόξο με το αριστερό του χέρι. Το βέλος τοποθετείται στη δεξιά πλευρά του τόξου, πάνω στον αντίχειρα του τοξότη. Ο παγκόσμιος πρωταθλητής Kassai Lajos δεν χρησιμοποιεί δακτύλιο αλλά τοξεύει με την μέθοδο των τριών δακτύλων, τοποθετώντας το βέλος στην αριστερή πλευρά του τόξου και τοξεύοντας με τρία δάχτυλα, τον δείκτη, μέσο και παράμεσο.
Τα τόξα έχουν διαφορετικές απαιτήσεις δύναμης «ανοίγματος» της χορδής, αναλόγως της σωματοδομής του χρήστη. Αφού εκτοξεύσει το βέλος, ο εφιπποτοξότης εκτείνει το χέρι που απελευθερώνει την χορδή για να ισορροπήσει καλύτερα και να «διώξει» την ένταση από τη δύναμη που κατέβαλε. Για μεγαλύτερη ταχυβολία, ο εφιπποτοξότης μπορεί να κρατά τα βέλη στο ίδιο χέρι που κρατάει και το τόξο. Ο Kassai Lajos δίνει μεγάλη έμφαση στην ιππική δεινότητα. Ο υποψήφιος εφιπποτοξότης πρέπει πρώτα να μάθει να ιππεύει χωρίς σέλα, για να αποκτήσει καλή ισορροπία. Όταν το κατακτήσει αυτό, περνάει στη χρήση ειδικής σέλας, σχεδιασμένης ειδικά για Έφιππη Τοξοβολία.
Η Κορεάτικη Σχολή
Η Κορέα έχει μακρά παράδοση στη Έφιππη Τοξοβολία και από το 2007 η κυβέρνηση νομοθέτησε για την προστασία και διάδοση των κορεάτικων πολεμικών τεχνών, συμπεριλαμβανομένης και της Έφιππης Τοξοβολίας.
Η κύρια διαφορά με την Ευρωπαϊκή Έφιππη Τοξοβολία, είναι ότι τα βέλη πρέπει να βρίσκονται σε θήκη και όχι στο χέρι του εφιπποτοξότη.
Η πρώτη αγωνιστική διαδρομή περιλαμβάνει μια ευθεία 90 μέτρων, με έναν μόνο στόχο 5-10 μέτρα μακριά από αυτήν. Ο διαγωνιζόμενος κάνει δύο διαδρομές, τοξεύοντας από ένα βέλος τη φορά, σε λιγότερο από 16 δευτερόλεπτα. Η δεύτερη διαδρομή, γνωστή ως “διπλή βολή”, έχει ένα στόχο στα πρώτα 30 μέτρα με ελαφριά κλίση προς τον εφιπποτοξότη και έναν δεύτερο στα τελευταία 30 μέτρα, με αντίθετη κλίση. Η τελευταία διαδρομή, ή “συνεχόμενες βολές”, περιέχει πέντε στόχους, έναν ανά είκοσι μέτρα, σε διαδρομή των 110 μέτρων.
Μια άλλη διαφορά του Κορεάτικου τρόπου, είναι το Mogu, ή αλλιώς, αγώνισμα κινούμενου στόχου. Σε αυτό, ένας ιππέας σέρνει ένα μεγάλο μπαλόνι από μπαμπού και βαμβάκι, ενώ ένας εφιπποτοξότης προσπαθεί να το πετύχει όσες φορές μπορεί με ειδικά διαμορφωμένα βέλη που αντί για αιχμή, έχουν υλικό βουτηγμένο σε χρώμα. Μια παραλλαγή του Mogu, είναι οι εφιπποτοξότες να είναι δύο.
Η Ιαπωνική Σχολή
Η ιστορία της Γιαπωνέζικης Έφιππης Τοξοβολίας ξεκινάει τον 4ο αιώνα μ.Χ. Ο Αυτοκράτορας έκρινε ότι ο λαός δεν ήταν άξιος για αυτή την ιερή και τελετουργική Τέχνη και έτσι απαγόρευσε τις δημόσιες επιδείξεις το 698 μ.Χ. Η Έφιππη Τοξοβολία ήταν διαδεδομένη από το 794 μ.Χ. έως τις αρχές του 17ου αιώνα.
Τρία είναι τα είδη Γιαπωνέζικης Έφιππης Τοξοβολίας (Kasagake, Yabusame και Inuoumono). Όταν τον 16ο αιώνα, παρουσιάστηκαν στην Ιαπωνία τα πρώτα πυροβόλα όπλα, το τόξο αποσύρθηκε. Ο Tokugawa Yoshimune, 8ος Tokugawa Shogun, για να συντηρήσει την παράδοση της Έφιππης Τοξοβολίας, διέταξε την οικογένεια Ogasawara να ιδρύσει μια σχολή, η οποία μέχρι σήμερα κρατάει ζωντανή αυτή την Τέχνη. Παραδοσιακά, οι γυναίκες απείχαν από την Έφιππη Τοξοβολία, μέχρι το 1963, όπου και για πρώτη φορά διαγωνίστηκαν στο Yabusame.
Η τεχνική
Ας περάσουμε τώρα στην διαδικασία της έφιππης τοξοβολίας.
Είναι κατ’ αρχήν έφιππη, οπότε πρόκειται κατά κύριο λόγο για ιππέα, ο οποίος θα πρέπει να κατανοεί, να επικοινωνεί και να συνεργάζεται με το άλογο.
Είναι επίσης και τοξοβολία. Ο τοξοβόλος πρέπει επομένως να κατανοεί πως λειτουργεί το τόξο, να το χειρίζεται τέλεια και πέραν της βασικής στατικής θέσης και τέλος να γνωρίζει τους νόμους της πτήσης του βέλους.
Υπάρχει όμως μια διαφορά. Στην στατική τοξοβολία ο χρόνος επιλογής του βέλους, τοποθέτησής του στο τόξο και σκόπευσης είναι απεριόριστος. Εδώ είναι κρίσιμο μέγεθος, γιατί πρέπει να γίνει γρήγορα και με ακρίβεια, ώστε να μην εμποδίζει τον ιππέα να εκτελέσει την βολή όταν έρχεται ο στόχος. Αν όλα αυτά δεν είναι τελειοποιημένα η βολή δεν μπορεί να εκτελεστεί με επιτυχία.
Αν η ιππική τέχνη είναι μία δεξιότητα και η στατική τοξοβολία μία δεύτερη, ο συνδυασμός τους, η έφιππη τοξοβολία, είναι μία τρίτη δεξιότητα, διαφορετική και πολύ πιο δύσκολη από τις άλλες δύο.
Γιατί;
Απαιτεί την καθοδήγηση του αλόγου χωρίς χέρια, αφού αυτά χειρίζονται το τόξο. Απαιτεί επίσης χειρισμό του τόξου και των βελών, ετοιμασία, στόχευση, εκτέλεση της βολής και εξασφάλιση της ισορροπίας του ιππέα, ενώ η βάση κινείται επάνω σε ένα ζωντανό πλάσμα με μεγάλη ταχύτητα.
Το άλογο τρέχει με ταχύτητα σε μιά ευθεία και ο αναβάτης εκτελεί τρείς βολές, δύο προς τα εμπρός και μία προς τα πίσω. Οι στόχοι είναι σταθεροί όπως και η μεταξύ τους απόσταση και το μήκος της διαδρομής είναι συγκεκριμένο.
Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τα βήματα που θα κάνει το άλογο είναι μετρήσιμα. Γνωρίζουμε σε πόσα πατήματα θα εμφανιστεί ο επόμενος στόχος.
Υπάρχει όμως ένα βασικό πρόβλημα. Οι κραδασμοί από την κίνηση της βάσης, της ράχης του αλόγου. Οι κραδασμοί στιγμιαία εξαφανίζονται μόνο όταν και τα τέσσερα πόδια του αλόγου βρίσκονται στον αέρα. Έτσι η διαδρομή του αλόγου αποτελείται από στιγμές πατημάτων και από στιγμές μικρών αιωρήσεων ανάμεσά τους. Τα βήματα του αλόγου που φέρνουν τον αναβάτη σε ευνοϊκή θέση ως προς τον στόχο είναι συγκεκριμένα, το ίδιο και οι αιωρήσεις στις οποίες ο αναβάτης “βλέπει” τον στόχο και μπορεί να στοχεύσει και να εκτελέσει την βολή. Η επιλογή του βέλους, η τοποθέτησή του στο τόξο και η στόχευση πρέπει να γίνουν επίσης γρήγορα και με ακρίβεια πριν την ιδανική αιώρηση οπότε θα εκτελεστεί και η βολή. Όμως από όλες τις αιωρήσεις που ο αναβάτης μπορεί να ελευθερώσει το βέλος, μόνο η μία είναι η ιδανική. Οι προηγούμενες είναι λίγο πριν και οι επόμενες λίγο μετά την τέλεια θέση. Είναι η στιγμή που όλα γίνονται ένα.
Θα πρέπει να υπολογίσουμε όμως και μερικές ακόμη παραμέτρους. Αυτές θα μπορούσαν να είναι κάποια απόκλιση στην ταχύτητα του αλόγου, ο αέρας που μπορεί να επηρεάσει την διαδρομή του βέλους, ο ήλιος που μπορεί να δυσκολέψει την στόχευση.
Ο εφιπποτοξότης καλείται να αντιληφθεί όλες αυτές τις παραμέτρους, αλλά και τις διαφοροποιήσεις τους κάθε στιγμή, μέχρι και την τελευταία βολή και να κάνει τις μικρές ρυθμίσεις που χρειάζονται, σε πραγματικό χρόνο.
Η έφιππη τοξοβολία στην Ελλάδα
Στη Ελλάδα, η έφιππη τοξοβολία εισήχθη το 2005 από τον Αριστοτέλη Καλέντζη, τον πρώτο Έλληνα μαθητή του Ούγγρου παγκόσμιου πρωταθλητή της Έφιππης Τοξοβολίας Kassai Lajos και το 2008 ιδρύθηκε η Ομάδα των «Ελλήνων Κενταύρων».
Από τότε και μέσω της «Ελληνικής Εφιπποτοξικής Εταιρείας», την οποία επίσης ίδρυσε ο Καλέντζης, οι “Έλληνες Κένταυροι” εκπροσώπησαν διεθνώς την χώρα, κατακτώντας δύο παγκόσμια βραβεία σε διεθνείς αγώνες το 2010 στην Νότια Κορέα και το 2012 στην Κίνα, αλλά και διακρίσεις σε επόμενους διεθνείς αγώνες. Οι Έλληνες Κένταυροι είναι μέλος της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Έφιππης Τοξοβολίας. Στις 2 Μαρτίου 2016 ιδρύεται το παράρτημα των Ελλήνων Κενταύρων στην Καλαμάτα. Εκεί ξεκινά η μύηση τυφλών στης Ενστικτώδη Τοξοβολία. Η εκπαίδευση τυφλών τοξοτών αποτελεί παγκόσμια πρωτοπορία καθώς οι Έλληνες Κένταυροι είναι η μόνη ομάδα που την εξασκεί, με απόλυτη επιτυχία και με μηδενικό δείκτη ατυχημάτων.
Η Έφιππη Τοξοβολία καλλιεργείται και από άλλους συλλόγους στην Ελλάδα, αλλά σε μικρότερο βαθμό.
Διεθνώς υπάρχει μεγάλη κινητικότητα και πολλοί διεθνείς αγώνες, κυρίως σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, τον Καναδά, τις ΗΠΑ και στη Νότιο Κορέα. Η επιδίωξη όλων είναι η Έφιππη Τοξοβολία να γίνει Ολυμπιακό Άθλημα.
Η “UNESCO” έχει αναγνωρίσει ην Έφιππη Τοξοβολία ως παγκόσμιο πολιτισμικό αγαθό και την έχει θέσει διεθνώς υπό την αιγίδα της.
